രാവിലെ എഴുന്നേൽക്കാനോ ജോലി ചെയ്തുതീർക്കാനോ ഇഷ്ട ഭക്ഷണം ആസ്വദിക്കാനോ അല്ലെങ്കിൽ ആഗ്രഹിച്ച കാര്യം നടന്ന ശേഷം സന്തോഷം അനുഭവിക്കാനോ ഒക്കെ നമ്മളെ പ്രേരിപ്പിക്കുന്നതിന് ഊർജ്ജം പകരുന്നത് ഡോപമിനാണ്. നമ്മുടെ ചിന്തകളെയും അനുഭവങ്ങളെയും പെരുമാറ്റത്തെയും സ്വാധീനിക്കുന്ന, തലച്ചോറിലെ ഒരു രാസ സന്ദേശവാഹകനാണ് ഡോപമിൻ.

‘സന്തോഷം നൽകുന്ന ന്യൂറോട്രാൻസ്മിറ്റർ’  എന്നാണ് ഡോപമിൻ പൊതുവെ അറിയപ്പെടുന്നതെങ്കിലും, കേവലം ആനന്ദത്തിനപ്പുറം മറ്റു പല കർത്തവ്യങ്ങളും ഈ ഹാപ്പി ഹോർമോൺ നിർവ്വഹിക്കുന്നുണ്ട്.—നമ്മുടെ ചലനം, പഠനം, പ്രചോദനം, ഓർമ്മ, അതിജീവനം, സഹജാവബോധം എന്നിവയെല്ലാം ഡോപമിൻ്റെ നിയന്ത്രണത്തിലാണ്.

എന്താണ് ഡോപമിൻ, അതിൻ്റെ പ്രവർത്തനം എന്തെല്ലാമാണ്, മനുഷ്യജീവിതത്തിൽ ഈ ഹോർമോണിൻ്റെ പ്രസക്തി എന്താണ്, ഡോപമിന്റെ തോത് വ്യത്യാസപ്പെട്ടാൽ എന്ത് സംഭവിക്കും എന്നതിനെക്കുറിച്ചെല്ലാം നമുക്ക് മനസ്സിലാക്കാം.

എന്താണ് ഡോപമിൻ?

തലച്ചോറിലെ കോശങ്ങൾ തമ്മിലും ശരീരത്തിന്റെ മറ്റ് ഭാഗങ്ങളിലും രാസ സിഗ്നലുകൾ കൈമാറ്റം ചെയ്യുന്ന രാസവസ്തുവാണ് ഡോപമിൻ. ഇതിനെ ന്യൂറോട്രാൻസ്മിറ്റർ എന്ന് വിളിക്കുന്നു. പ്രധാനമായും തലച്ചോറിലെ രണ്ട് ഭാഗങ്ങളിലാണ് ഇത് ഉത്പാദിപ്പിക്കപ്പെടുന്നത്:

• സബ്സ്റ്റൻഷ്യ നൈഗ്ര (Substantia Nigra)

• വെൻട്രൽ ടെഗ്മെന്റൽ ഏരിയ (Ventral Tegmental Area – VTA)

ഇത് ഒരു ന്യൂറോട്രാൻസ്മിറ്ററായും ന്യൂറോഹോർമോണായും പ്രവർത്തിക്കുന്നു. നാഡികളിലെ ആശയവിനിമയത്തെ സ്വാധീനിക്കുകയും, പ്രോലാക്റ്റിൻ പോലുള്ള മറ്റ് പ്രധാന ഹോർമോണുകളുടെ വ്യാപനം നിയന്ത്രിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

ഡോപമിന്റെ കർത്തവ്യങ്ങൾ

1. പ്രതിഫലവും പ്രചോദനവും (Reward and Motivation)

• തലച്ചോറിലെ പ്രതിഫല സംവിധാനത്തിൽ (Reward System) ഡോപമിന് സുപ്രധാന പങ്കുണ്ട്.

• ഇഷ്ട ഭക്ഷണം കഴിക്കുമ്പോൾ, ഒരു ലക്ഷ്യം പൂർത്തിയാക്കുമ്പോൾ, അല്ലെങ്കിൽ ചെയ്യാനുള്ള കാര്യങ്ങളുടെ പട്ടികയിൽ ഒന്ന് ടിക്ക് ചെയ്യുമ്പോൾ പോലും ഡോപമിന്റെ അളവ് കുതിച്ചുയരുന്നു.

• ഇത് നമ്മുടെ പെരുമാറ്റങ്ങളെ ശക്തിപ്പെടുത്തുകയും, ആ കാര്യങ്ങൾ വീണ്ടും ചെയ്യാൻ നമ്മെ പ്രേരിപ്പിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

2. ചലന നിയന്ത്രണം (Movement Control)

• ശരീരത്തിലെ സ്വമേധയാ ഉള്ള ചലനങ്ങളെ ഡോപമിൻ നിയന്ത്രിക്കുന്നു.

• തലച്ചോറിലെ ചില പ്രത്യേക ഭാഗങ്ങളിൽ ഡോപമിന്റെ കുറവുണ്ടാകുന്നത് പാർക്കിൻസൺസ് രോഗം പോലുള്ള ചലന വൈകല്യങ്ങളിലേക്ക് നയിക്കുന്നു.

3. പഠനവും ഓർമ്മയും (Learning and Memory)

• നാഡീ കോശങ്ങൾ (Neurons) തമ്മിലുള്ള ബന്ധം ശക്തിപ്പെടുത്താൻ ഡോപമിൻ സഹായിക്കുന്നു. ഇത് പഠനത്തിനും വിവരങ്ങൾ ഓർമ്മയിൽ സൂക്ഷിക്കുന്നതിനും അത്യന്താപേക്ഷിതമാണ്.

• ഓർത്തുവെക്കേണ്ട അനുഭവങ്ങൾ ഏതൊക്കെയാണെന്ന് തിരിച്ചറിയാനും ഈ ഹോർമോൺ സഹായിക്കുന്നു.

4. മാനസികാവസ്ഥയും വൈകാരിക നിയന്ത്രണവും (Mood and Emotional Regulation)

• മാനസിക നില സന്തുലിതമായി നിലനിർത്താൻ, സെറോടോണിൻ (Serotonin) പോലുള്ള മറ്റ് ന്യൂറോട്രാൻസ്മിറ്ററുകളുമായി ഡോപമിൻ സമ്പർക്കം പുലർത്തുന്നു.

• ഡോപമിന്റെ അളവ് കുറയുന്നത് വിഷാദം (Depression), ആനന്ദം അനുഭവിക്കാൻ കഴിയാത്ത അവസ്ഥ (Anhedonia) തുടങ്ങിയ പ്രശ്നങ്ങൾക്ക് കാരണമാകുന്നു.

5. ഹോർമോൺ നിയന്ത്രണം

• പിറ്റ്യൂട്ടറി ഗ്രന്ഥിയിൽ നിന്നുള്ള ഹോർമോൺ വ്യാപനം നിയന്ത്രിക്കാൻ ഡോപമിൻ സഹായിക്കുന്നു.

• ഉദാഹരണത്തിന്, പ്രത്യുൽപാദന പ്രവർത്തനങ്ങൾ നിയന്ത്രിക്കുന്ന പ്രോലാക്റ്റിൻ (Prolactin) ഹോർമോണിന്റെ അളവ് കുറയ്ക്കാൻ ഇത് സഹായിക്കുന്നു.

മസ്തിഷ്ക്കത്തിലെ ഡോപമിൻ പാതകൾ (Dopamine Pathways in the Brain)

തലച്ചോറിൽ നാല് പ്രധാന ഡോപമിൻ പാതകളുണ്ട് :

1.മീസോലിംബിക് പാത (Mesolimbic Pathway) – പ്രതിഫലവും (Reward) പ്രോത്സാഹനവും നിയന്ത്രിക്കുന്നു.

2.മീസോകോർട്ടിക്കൽ പാത (Mesocortical Pathway) – ഗ്രഹണശേഷി, ആസൂത്രണം, വൈകാരിക പ്രതികരണം എന്നിവയെ സ്വാധീനിക്കുന്നു.

3.നിഗ്രോസ്ട്രിയാറ്റൽ പാത (Nigrostriatal Pathway) – ചലനങ്ങളെ ക്രമീകരിക്കുന്നു.

4.ട്യൂബെറോഇൻഫണ്ടിബുലാർ പാത (Tuberoinfundibular Pathway) – ഹോർമോൺ വ്യാപനം കൈകാര്യം ചെയ്യുന്നു.

പ്രചോദനം നൽകുന്നതു മുതൽ ഹോർമോൺ സന്തുലനംവരെ, ഡോപമിൻ എങ്ങനെയാണ് എല്ലാത്തിലും ഉൾപ്പെട്ടിരിക്കുന്നതെന്ന് ഈ പാതകൾ വ്യക്തമാക്കുന്നു.

ഡോപമിനും മനുഷ്യ സ്വഭാവവും

നമ്മൾ ലോകത്തോട് എങ്ങനെ പ്രതികരിക്കുന്നു എന്ന കാര്യത്തെ  രൂപപ്പെടുത്തുന്നത് ഡോപമിൻ ആണ്:

• ആസക്തി: കൊക്കെയ്ൻ, നിക്കോട്ടിൻ തുടങ്ങിയ ലഹരിവസ്തുക്കൾ ഡോപമിന്റെ അളവ് കൃത്രിമമായി ഉയർത്തുകയും തലച്ചോറിലെ പ്രതിഫല സംവിധാനത്തെ താളം തെറ്റിക്കുകയും ചെയ്യുന്നു.

• അതിസാഹസികത: ഡോപമിൻ കൂടുതലായിരിക്കുമ്പോൾ സാഹസികമായ, അല്ലെങ്കിൽ അപകടസാധ്യതയുള്ള പെരുമാറ്റങ്ങൾ സ്വഭാവത്തിൽ ദൃശ്യമായേക്കാം.

• സർഗ്ഗാത്മകതയും ശ്രദ്ധയും: ഡോപമിന്റെ സന്തുലിതാവസ്ഥ ഏകാഗ്രതയും സർഗ്ഗാത്മകമായ ചിന്തയും മെച്ചപ്പെടുത്തുന്നു.

ഡോപമിൻ ക്രമം തെറ്റുമ്പോൾ 

ഡോപമിൻ കുറഞ്ഞാൽ

• ക്ഷീണവും ഉൽസാഹക്കുറവും

• വിഷാദവും നിസ്സംഗതയും 

• ഓർമ്മക്കുറവ്

• ചലന പ്രശ്നങ്ങൾ (ഉദാഹരണത്തിന്, പാർക്കിൻസൺസ് രോഗം)

ഡോപമിൻ കൂടുതലായാൽ

• സ്കീസോഫ്രീനിയ (Schizophrenia) പോലുള്ള അവസ്ഥകളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

• അമിതമായ ആക്രമണോത്സുകത അല്ലെങ്കിൽ എടുത്തുചാട്ടം.

• ആസക്തിക്ക് അടിമപ്പെടാനുള്ള സാധ്യത കൂടുന്നു.

ഡോപമിന്റെ തോത് ആരോഗ്യകരമായി നിലനിർത്താനുള്ള വഴികൾ

ജീവിതശൈലിയും ശീലങ്ങളും 

1.പോഷകാഹാരം: ഡോപമിൻ ഉൽപ്പാദിപ്പിക്കാൻ സഹായിക്കുന്ന ടൈറോസിൻ (Tyrosine) എന്ന അമിനോ ആസിഡ് ധാരാളമുള്ള ഭക്ഷണങ്ങൾ (ബദാം, വാഴപ്പഴം, മുട്ട, ചിക്കൻ പോലുള്ളവ) കഴിക്കുക.

2.വ്യായാമം: ശാരീരിക പ്രവർത്തനങ്ങൾ സ്വാഭാവികമായി ഡോപമിൻ വർദ്ധിപ്പിക്കുകയും തലച്ചോറിന്റെ ആരോഗ്യം മെച്ചപ്പെടുത്തുകയും ചെയ്യുന്നു.

3.ഉറക്കം: ഉറക്കമില്ലായ്മ ഡോപമിൻ റിസപ്റ്ററുകളെ കുറയ്ക്കുന്നു; മതിയായ വിശ്രമം അവയുടെ പുന:സ്ഥാപനത്തിന് സഹായിക്കുന്നു.

4.മൈൻഡ്ഫുൾനസ് & ധ്യാനം: യോഗ, ധ്യാനം തുടങ്ങിയ പരിശീലനങ്ങൾ ഡോപമിൻ വ്യാപനത്തിന് സ്ഥിരത നൽകുന്നു.

5.സാമൂഹിക ബന്ധം: പോസിറ്റീവായ ബന്ധങ്ങളും സാമൂഹിക ഇടപഴകലും ഡോപമിനെ സ്വാഭാവികമായി വർദ്ധിപ്പിക്കുന്നു.

വൈദ്യസഹായം 

• പാർക്കിൻസൺസ് പോലുള്ള രോഗാവസ്ഥകൾക്ക്, നഷ്ടപ്പെട്ട ഡോപമിന് പകരമായി ഡോക്ടർമാർ ലെവോഡോപ (Levodopa – L-DOPA) പോലുള്ള മരുന്നുകൾ നൽകുന്നു.

• വിഷാദരോഗത്തിനും മാനസികാരോഗ്യ പ്രശ്നങ്ങൾക്കുമുള്ള മരുന്നുകളും (Antidepressants, Antipsychotics) ഡോപമിൻ പാതകളെ നിയന്ത്രിക്കാൻ സഹായിക്കുന്നു.

ശ്രദ്ധിക്കുക: ഡോപമിൻ ശരീരത്തിലെ വളരെ പ്രധാനപ്പെട്ട ഒരു രാസവസ്തുവാണ്. ഇതിന്റെ അളവിൽ അസന്തുലിതാവസ്ഥയുണ്ടെന്ന് തോന്നുന്നുണ്ടെങ്കിൽ, സ്വയം ചികിത്സിക്കാതെ ഒരു ആരോഗ്യ വിദഗ്ദ്ധനെ സമീപിക്കേണ്ടത് അത്യാവശ്യമാണ്.

ഡോപമിൻ: മിഥ്യയും യാഥാർത്ഥ്യവും 

• മിഥ്യ: ഡോപമിൻ എന്നത് “സന്തോഷ രാസവസ്തു” (Pleasure Chemical) മാത്രമാണ്.

• യാഥാർത്ഥ്യം: ഇത് വെറും ആനന്ദത്തെക്കാൾ ഉപരി പ്രചോദനം, പ്രവർത്തനങ്ങളെ ശക്തിപ്പെടുത്തൽ എന്നിവയുമായും ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

• മിഥ്യ:ഡോപമിൻ കൂടുന്തോറും ആരോഗ്യവും മെച്ചപ്പെടും.

• യാഥാർത്ഥ്യം:ഡോപമിൻ അമിതമായാൽ, അത് മാനസിക രോഗങ്ങളിലേക്ക് നയിച്ചേക്കാം.

• മിഥ്യ:ലഹരിവസ്തുക്കൾ മാത്രമേ ഡോപമിനെ ബാധിക്കൂ.

• യാഥാർത്ഥ്യം:സംഗീതം, വ്യായാമം, ചിരി തുടങ്ങിയവയെല്ലാം ഡോപമിനെ സ്വാധീനിക്കുന്നുണ്ട്.

ഡോപമിൻ സന്തോഷ ഹോർമോണായ രാസഘടകം മാത്രമല്ല— പ്രചോദനം, പഠനം, ഓർമ്മ, ചലനം എന്നിവയുടെയെല്ലാം അടിസ്ഥാനപരമായ ജൈവാധാരമാണിത്. ഡോപമിന്റെ അളവ് സന്തുലിതമായി നിലനിർത്തുന്നത് നമ്മെ സജീവമായി പെരുമാറാനും ശ്രദ്ധാപൂർവ്വം പ്രവർത്തിക്കാനും വൈകാരികമായ ആരോഗ്യം നിലനിർത്താനും സഹായിക്കുന്നു. എന്നാൽ, ഡോപമിൻ്റെ അളവിലെ തകരാർ, വിഷാദം മുതൽ പാർക്കിൻസൺസ് രോഗം വരെയുള്ള ഗുരുതരമായ പല ആരോഗ്യപ്രശ്നങ്ങളുമായി ബന്ധപ്പെട്ടിരിക്കുന്നു.

ആരോഗ്യകരമായ ജീവിതശൈലി വളർത്തിയെടുത്തും സാമൂഹിക ബന്ധം നിലനിർത്തിയും ആവശ്യം വരുന്ന പക്ഷം വൈദ്യസഹായം തേടിയും നമുക്ക് നമ്മുടെ ഡോപമിൻ തോത് സന്തുലിതമായി നിലനിർത്താം. സന്തോഷത്തോടെ ജീവിക്കാം.